Hac ibadeti, her biri derin sembolik anlamlar taşıyan bir dizi menâsikten (ibadetler) oluşur. Bu ibadetlerin en bilinenlerinden biri de Kurban Bayramı günlerinde Mina’da gerçekleştirilen “şeytan taşlama” eylemidir. Hacılar için büyük bir manevi öneme sahip olan bu ritüelin merkezinde Cemerât yer alır.
Peki, cemerât tam olarak ne demektir? Bu ibadetin tarihi kökeni nereye dayanır ve hacıların güvenliği için yıllar içinde nasıl bir değişim geçirmiştir? Bu yazımızda, hac ibadetinin bu önemli sembolünü ve “şeytan taşlama” ritüelinin ardındaki anlamı detaylıca ele alıyoruz.
Cemerât Kelimesinin Anlamı
“Cemerât”, “cemre” kelimesinin çoğuludur ve hac terminolojisinde iki temel anlamı ifade eder:
- Hacıların Kurban Bayramı günlerinde Mina’da attıkları küçük taşların her biri.
- Bu taşların atıldığı üç ayrı yerin (sütun/alan) adı.
Bu ibadet, hacıların manevi yolculuğunda önemli bir yer tutar ve köklü bir tarihe dayanır.
Cemerât’ın Dini ve Tarihi Kökeni
Şeytan taşlama ibadetinin kökeni, sahih hadis kaynaklarında belirtildiği üzere Hz. İbrahim’in (a.s.) sünnetine dayanır. Rivayetlere göre, Hz. İbrahim (a.s.), Kâbe’nin inşasını tamamladıktan ve Cebrail (a.s.) rehberliğinde ilk haccını yaptıktan sonra, oğlu İsmail’i (a.s.) kurban etme emrini yerine getirmek üzere yola çıkmıştır.
Bu esnada, kendisini Allah’ın emrini yerine getirmekten alıkoymak isteyen şeytan ile bu üç noktada karşılaşmıştır. Hz. İbrahim (a.s.), Allah’ın emrine olan teslimiyetini göstermiş ve şeytanı bu üç yerde de taşlayarak onu uzaklaştırmıştır.
Bu uygulama, Peygamber Efendimiz’in (s.a.v.) Veda Haccı’ndaki tatbikatıyla da Müslümanlar için önemli bir ibadet halini almıştır. Efendimiz, bu ibadeti bizzat yerine getirmiş ve hac ibadetinin yapılış şeklinin kendisinden öğrenilmesini özellikle vurgulamıştır.
Şeytan Taşlamanın Sembolik Anlamı
“Şeytan Taşlama” olarak bilinen bu atışlar, sadece fiziksel bir eylem değil, derin bir sembolizm içerir. Bu ibadet:
- Hz. İbrahim’in (a.s.) şeytanı taşlamasının hatırasını yaşatır.
- İnsanları daima günaha ve yanlışa sürüklemeye çalışan şeytana karşı bir tür tepkiyi ve direnmeyi temsil eder.
Hacılar, bu taşları atarak sembolik olarak şeytanın ayartmalarına karşı duruşlarını ve Allah’a olan bağlılıklarını ifade ederler.
Mina’daki Üç Cemre Yeri ve Özellikleri
Mina’da taşların atıldığı, Mina tarafından sırayla üç yer bulunmaktadır. Bu yerler ve Hz. İbrahim kıssasındaki karşılıkları şunlardır:
- Birinci Cemre (Küçük Şeytan): Şeytanın Hz. İbrahim’e (a.s.) üçüncü olarak görünüp taşlandığı yerdir.
- İkinci Cemre (Orta Şeytan): Şeytanın Hz. İbrahim’e (a.s.) ikinci olarak görünüp taşlandığı yerdir.
- Üçüncü Cemre (Cemretü’l Akabe / Büyük Şeytan): Şeytanın Hz. İbrahim’e (a.s.) birinci olarak görünüp taşlandığı yerdir.
Bu üç cemrenin aralarındaki mesafeler de belirlidir. Birinci (Küçük) cemre ile orta cemre arasında 156,40 metre, orta cemre ile Akabe (Büyük) cemresi arasında ise 116,77 metre mesafe bulunmaktadır.
Cemerât İbadetinin Uygulanışı
Cemerât ibadetinin uygulanışında Kurban Bayramı’nın birinci günü özel bir yere sahiptir:
- Bayramın birinci günü (Zilhicce 10), hacılar yalnızca “Büyük Şeytan” olarak bilinen Cemretü’l Akabe’yi taşlarlar.
- O gün, Birinci Cemre (Küçük) ve İkinci Cemre’ye (Orta) taş atılmaz.
- Hacılar, büyük şeytanı taşladıktan sonra durup kısa bir dua yaparlar.
Hacı Güvenliği İçin Cemerât Alanının Mimari Gelişimi
Milyonlarca hacının aynı anda ibadet ettiği Cemerât alanı, hacıların güvenliğini sağlamak ve izdihamı önlemek amacıyla tarih boyunca önemli mimari değişiklikler geçirmiştir.
- İslamiyet Öncesi ve XIX. Yüzyıla Kadar: Cemrelerin yeri İslamiyet öncesinden beri basit işaret taşları ile belliydi. Ancak XIX. yüzyıla kadar taşların düşeceği alanı sınırlayan bir duvar bulunmuyordu.
- 1875: İzdihamı önlemek amacıyla Cemretü’l-akabe’nin çevresine demir parmaklıklar yapıldı. Ancak bu parmaklıklar, “taş atılacak mekânın genişletildiği” şeklinde yanlış anlaşılabileceği endişesiyle bir yıl sonra kaldırıldı.
- 1876 Sonrası: Her üç cemrenin etrafına, taşların düşeceği yeri belirleyen havuz biçiminde duvarlar inşa edildi.
- 1975: İzdihamı önleme çalışmaları kapsamında, Cemerât mevkii 40 ila 80 metre eninde ve 1 km boyunda bir yolla iki katlı olarak yeniden düzenlendi.
- 2005 Sonrası: 2005 yılında yaşanan ve birçok hacının hayatını kaybettiği elim izdiham hadisesi üzerine, Cemerât alanı ve taş atış yolları tamamen yeniden düzenlenerek dört katlı modern bir yapıya kavuşturuldu.
Bu gelişmeler, hacıların ibadetlerini güvenli bir şekilde yerine getirebilmeleri için yapılan çalışmaları göstermektedir.
Cemerât Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Cemerât nedir?
Cemerât (çoğulu cemre), hacıların Kurban Bayramı günlerinde Mina’da attıkları küçük taşlara ve bu taşların atıldığı üç ayrı yere verilen isimdir.
Bayramın birinci günü hangi cemreler taşlanır?
Bayramın birinci günü sadece “Büyük Şeytan” olarak da bilinen Cemretü’l Akabe (Üçüncü Cemre) taşlanır. O gün Küçük ve Orta Cemre’ye taş atılmaz.
Şeytan taşlama ibadetinin dini dayanağı nedir?
Bu ibadet, Hz. İbrahim’in (a.s.) Allah’ın emrini yerine getirirken kendisini alıkoymak isteyen şeytanı üç farklı yerde taşlaması olayına dayanır. Sahih hadislerde bu uygulamanın Hz. İbrahim’in sünneti olduğu belirtilir ve Peygamber Efendimiz (s.a.v.) tarafından da Veda Haccı’nda uygulanmıştır.
Cemerât alanı neden zamanla mimari olarak değiştirilmiştir?
Hacı sayısının artmasıyla birlikte yaşanan izdihamları önlemek ve hacıların can güvenliğini sağlamak amacıyla Cemerât alanı zaman içinde (1875, 1975 ve özellikle 2005’ten sonra) kademeli olarak büyütülmüş ve çok katlı modern bir yapıya kavuşturulmuştur.
